Gener 2: Ja plani ynë për mbrojtjen e Valbonës

Deri më sot është realizuar 90% e projektit, janë blerë turbinat dhe tubacionet e presionit, janë përfunduar të gjitha punimet në shtratin e lumit, si dhe janë realizuar 80% e punimeve në tunele. Paralelisht, me punimet për ndërtimin e HEC-eve vijon edhe implementimi i planit të rehabilimit në zonë.

Vlen për t’u theksuar se Gener 2, me nismën e tij dhe duke marrë në konsideratë ndikimin që do të kishin në mjedis, ka reduktuar gjurmën e projektit në 65%, duke ulur madhësinë fillestare të projektit nga 4 në 2 HEC-e pohoi në një qëndrim zyrtar për “Monitor”, kompania Gener 2, e cila është duke ndërtuar HEC-in më të madh në zonë.

Cilët janë projektet e hidrocentraleve që kompanitë e grupit Gener 2 po zbatojnë aktualisht në lumin e Valbonë. Sa është vlera e investimit dhe kapaciteti i pritshëm?

Gener 2 po zbaton projektin e HEC Dragobisë dhe Çeremit që janë nën një kontratë të vetme koncesionare të formës BOT. Projekti do të prodhojë një kapacitet prej 22 MW dhe vlera e investimit deri tani ka arritur në 28 milionë euro. Mbi 22,000 familje do të përfitojnë në mënyrë të drejtpërdrejtë nga prodhimi i energjisë elektrike nga operimi i të dy HEC-eve. HEC-et e Dragobisë dhe Çeremit do të jenë funksionalë vetëm gjatë periudhës së reshjeve dhe prodhimi i energjisë do të varet nga ujërat e tepërt sezonalë.

Në çfarë faze ka arritur ndërtimi i hidrocentraleve dhe kur pritet që të fillojë prodhimi?

Puna për ndërtimin e HEC-eve dhe ngritja e infrastrukturës së shpërndarjes pritet të përfundojë në muajt e ardhshëm. Deri më sot, është realizuar 90% e projektit, janë blerë turbinat dhe tubacionet e presionit, janë përfunduar të gjitha punimet në shtratin e lumit, si dhe janë realizuar 80% e punimeve në tunele. Paralelisht me punimet për ndërtimin e HEC-eve vijon edhe implementimi i planit të rehabilitimit në zonë. Vlen për t’u theksuar se Gener 2, me nismën e tij dhe duke marrë në konsideratë ndikimin që do të kishin në mjedis, ka reduktuar gjurmën e projektit në 65%, duke ulur madhësinë fillestare të projektit nga 4 në 2 HEC-e. Konform standardeve ndërkombëtare ISO14001:2015, kompania ka hartuar dhe po vijon implementimin e një plani gjithëpërfshirës të menaxhimit në mjedis dhe rehabilitimit.

Ky plan parashikon zbatimin e një sërë masash, të cilat do të optimizojnë projektin në favor të komunitetit, si dhe do të ndjekë një hierarki veprimesh lehtësuese për të shmangur dhe për të zvogëluar ndikimin mjedisor: kontrollin dhe mbrojtjen nga erozioni, menaxhimin e ekologjisë, parandalimin e ndotjes, menaxhimin e mbetjeve, rehabilitimin e zonave të prekura nga gjurma e projektit, menaxhimin e burimeve natyrore, menaxhimin e shërbimeve komunale dhe infrastrukturës, si dhe menaxhimin e trashëgimisë kulturore në zonë.

Një aspekt shumë i rëndësishëm i projektit i cili lidhet drejtpërdrejt me menaxhimin e biodiversitetit është ndërtimi i FISH-Pass-it, një investim prej 800,000 eurosh, i pari i realizuar nga një investitor shqiptar. Ky kalim i veçantë, mundëson kalimin pa pengesa të peshkut, ruajtjen dhe zhvillimin e tij. Po ashtu, për të eliminuar grumbullimin e sedimenteve, veprat e marrjes të HEC-eve janë projektuar të pajisura me portat e shpëlarjes. Këto porta do të hapen periodikisht për të lejuar sedimentet të vazhdojnë të rrjedhin lirisht në pjesën e poshtme të lumit, duke ruajtur kësisoj ekosistemin.
Po ashtu, Gener 2, ka hartuar dhe po zbaton planin e rehabilitimit të mjedisit, i miratuar nga AKZM, më datë 31.08.2017.

Ky plan, përfshin rehabilitimin e: zonave të eroduara për shkaqe natyrore, zona të eroduara nga faktori antropogjen, rehabilitimin e shesheve për nevoja të komunitetit si dhe mbjelljen e sipërfaqeve të prekura nga gjurma e projektit. Deri në këto momente, janë mbjellë mbi 64,000 metra katrorë fidanë bliri, lajthie dhe shkoze, janë rehabilituar zona si Livadhi i Zekajve apo Përroi i Petishit, si dhe është kryer sistemimi i shtratit të lumit (mbrojtje lumore) në fshatin Valbonë. Në kontekstin e menaxhimit socialo-mjedisor dhe përmirësimit të infrastrukturës, kompania ka vënë në zbatim një plan rigoroz të përgjegjësisë sociale, ku deri tani janë kryer: rehabilitimi i rrugës Çerem – Markofshë, rehabilitimi i kanalit të vaditjes të fshatit Dragobi, vendosja e linjës elektrike (për herë të parë) nga Dragobia në Çerem, rehabilitimi dhe sistemimi i kanalit të vaditjes të fshatit Dragobi, rehabilitimi i veprave të artit në fshatin Valbonë (ndërtimi i urës lidhëse në Mullirin e Vjetër) si dhe pajisja me mjete shkollore të shkollës së fshatit Dragobi.

Në aspektin e krijimit të vendeve të punës dhe zhvillimit të biznesit të zonës, janë krijuar mundësitë për personat dhe bizneset vendorë për të përfituar drejtpërsëdrejti, ose tërthorazi, nga veprimtaritë e projektit. Më konkretisht, 40% e punonjësve të punësuar në këtë fazë janë banorë të zonës dhe mbi 20 biznese vendore janë të përfshirë në kontrata të ndryshme shërbimi në projekt. Në arkitekturën e godinave, ku do të vendosen turbinat e HEC-eve, janë përdorur vetëm materiale guri në harmoni të plotë me panoramën natyrore dhe karakteristikat tradicionale të zonës.

Aktualisht mbi lumin e Valbonës janë ngritur disa diga. Sipas vlerësimit që keni bërë ju, cili do të jetë efekti në mjedis i ndërtimit të digave?

Mbi lumin e Valbonës po ngrihen 2 HEC-e me derivacion, me prita dhe jo me diga. HEC-et me pritë, sikurse ato në Valbonë, kanë ndikim minimal, pasi lejojnë ujin të rrjedhë sipër tyre, duke devijuar një sasi në tunele hidroteknike (nën tokë). Ato janë ndërtuar në funksion të veprës hidroenergjetike, por njëkohësisht duke ruajtur tipologjinë e lumit (shkëmbinj natyrorë mbi shtrat).
Të dy HEC-et do të përcjellin ujin nëpërmjet tuneleve dhe tubacioneve nëntokësorë, duke bërë të mundur që në mbarim të tij, projekti të mos cenoje aspak panoramën e zonës.

Nëse mund të përshkruani si do të funksionojnë digat (a do të ketë ndërprerje të rrjedhës për shkak se uji do të futet në tuba, sa për qind e ujit do të kalojë nëpër tuba, çfarë efekti do të ketë kjo tek ekosistemi, për shembull shumimi i peshqve, efekti mbi bimësinë, etj.)?

Elementi më i rëndësishëm i projektit, i cili garanton që lumi nuk thahet, është ruajtja e rrjedhës ekologjike, me qëllim mbrojtjen e ekosistemit dhe ruajtja e një mjedisi të shëndetshëm dhe të paprekur të florës dhe faunës. Rrjedha ekologjike nuk përcaktohet nga ne, por nga ekspertë të jashtëm dhe është e shpjeguar edhe në legjislacion. Kjo do të thotë që uji nuk merret si përqindje e rrjedhës, por merret me vlera specifike dhe kjo bëhet vetëm pasi të jenë plotësuar nevojat njerëzore, ato për ujë të pijshëm dhe vaditje, të cilat kanë precedencë mbi prodhimin e energjisë.
Turbinat në projektin tonë mund të vihen në punë, vetëm nëse sasia e ujit që kalon në to është sa dyfishi i rrjedhës ekologjike.

Në tërësi, si do të ndikojë ndërtimi i pritave dhe kalimi i ujit në tuba në rrjedhën e lirë të lumit Valbonë dhe natyrën që e rrethon, rrjedhimisht dhe në turizmin, që është një nga burimet kryesore të jetesës së banorëve të zonë?

Çdo aktivitet njerëzor ka ndikim në mjedis. P.sh., hotelet e ndërtuara në luginën e Valbonës, me gjithë trafikun njerëzor, makinat, mbetjet e gjeneruara, derdhjet e ujerave të zeza në lum, etj., gjithashtu kanë një ndikim shumë të madh në ekosistem. Ka një studim të Kombeve të Bashkuara që referon mbi faktin sesi turizmi në ambiente si Valbona ka ndikimin më negativ në një ekosistem. Kjo nuk do të thotë që duhet ndaluar turizmi, por zhurma ndaj HEC-eve e heq vëmendjen ndaj një rreziku më të madh. HEC-et me derivacion, siç është tipologjia e dy HEC-eve në lumin Valbonë, kanë ndikimin më minimal në mjedis dhe ne kemi marrë të gjitha masat e nevojshme në përmbushjen e këtij qëllimi. Është e natyrshme që në këtë fazë ndërtimi (si çdo vepër tjetër) panorama nuk është fort e këndshme, por kjo është vetëm e përkohshme.

Ekonomia shqiptare ka nevojë për zhvillim të qëndrueshëm, si në sektorin energjetik ashtu dhe në turizëm dhe asnjëra fushë nuk mund të zhvillohet në kurriz të tjetrës. Ne kemi ekspertizën tonë në terren, të cilët janë të angazhuar në zgjidhjen e disa problematikave në zonë dhe që kanë të bëjnë me erozionin, mungesën e internetit, rehabilitimin e rrugëve të dëmtuara (përpos sa përmendur më sipër), përmirësimin e pikave turistike, ndihmë për të zhvilluar ambientet e private etj. Dhe në fakt kemi pasur bashkëpunim shumë të mirë me një pjesë të banorëve të zonës, përpos disa përpjekjeve të vazhdueshme kur janë prerë nga persona të paidentifikuar fidanë të sapombjellë nga kompania, në zbatim të punimeve për rehabilitimin e parkut.
Po ashtu, dëshirojmë të falënderojmë të gjithë banorët e zonës të cilët pavarësisht pozicionit që kanë mbajtur, nëpërmjet kritikave të tyre na kanë dhënë mundësinë të kuptojmë dhe ndërmarrim veprime dhe masa korrigjuese mbi shqetësimet e tyre.

Ne ritheksojmë dhe garantojmë që, përtej zhurmës së krijuar, nuk do të ketë tharje uji, lumi do të ruajë një sasi të konsiderueshme rrjedhe natyrale dhe nevojat parësore njerëzore për ujë të pijshëm dhe vaditje do të prevalojnë mbi prodhimin e energjisë elektrike.

A keni në plan të ndërtoni edhe dy HEC-et e tjera sipas kontratës që është në fuqi?

Sikurse nënvizuam në fillim, vetë kompania me nismën e saj dhe në respekt të ndjeshmërisë mjedisore, ka hequr dorë nga dy projektet fillestare duke reduktuar gjurmën e projektit nga 4 në 2 HEC-e. Ne jemi të ndërgjegjshëm ndaj çdo ndikimi mjedisor sado minimal, dhe në respekt të çdo standardi mjedisor ndërkombëtar jemi duke marrë masa për të përshtatur ndërtimet tona me mjedisin përreth, duke ruajtur natyrën dhe çdo pasuri natyrore në Shqipëri. Nëpërmjet zgjidhjeve të gjetura dhe ndërtimeve me standardet më të larta, ne japim kontributin tonë për përmirësimin e jetës së shqiptarëve, jo vetëm për sot, por dhe për brezat ne vijim.

Monitor,  26.10.2019