Italia e Gjermania, përplasje për naftën shqiptare

Shqipëria, një mollë sherri mes Italisë, Gjermanisë dhe Jugosllavisë. Është pikërisht një nga figurat më të spikatura gjatë Luftës së Dytë Botërore, ministri i Jashtëm fashist, njëkohësisht dhëndri i Musolinit, konti Galeazzo Cianos, i cili dëshmon për këtë ping-pong me Shqipërinë.
Kjo dëshmi vjen përmes ditarit të tij, i cili fatmirësisht i shpëtoi zjarrit të luftës, ndërsa ai vetë jo. Në këtë ditar, një vend të rëndësishëm zë Shqipëria, pasi siç edhe është folur tashmë, pushtimi i saj përbënte një nga ambiciet më të mëdha të Cianos. Ditari i tij u botua së pari në gjuhën angleze nga Malcolm Muggeridge në “Ciano’s Diaries, 1939-1943″ (Londër 1947), pjesët e mëposhtme janë marrë pikërisht nga ky ditar, publikuar nga albanologu dhe përkthyesi Robert Elsie. Hap pas hapi ai tregon planin për pushtimin e Shqipërisë, bisedat me Duçen, marrëveshjet sekrete me Jugosllavinë, përplasjet me Gjermaninë për naftën shqiptare, si dhe qëndrimin e Mbretit Zog.
6 janar 1939
Takim me Sereqin, prurësin e një letre nga Mbreti Zog, i cili kërkon një ndërmjetësim me jugosllavët në lidhje me trajtimin e pakicave shqiptare që jetojnë në Kosovë; nëse gjithçka shkon mirë dhe nëse Stoyadinovich është në gjendje të vazhdojë me vendosmëri, unë sigurisht do t’i jap Zogut ndërmjetësimin që kërkon!
19 janar 1939
Arritja në Belje. Gjueti lepujsh. U ktheva me tren dhe Stoyadinovich dhe unë patëm një bisedë. Unë preka çështjen shqiptare. Në fillim Stoyadinovich dukej i trazuar. Pastaj ai theu akullin dhe foli për ndarjen e Shqipërisë si mënyrën më të mirë të zgjidhjes.
22 janar 1939
Asnjë lajm i qartë në lidhje me krizën jugosllave. Duçe tha se kjo është një tjetër provë që ne mund të bëjmë biznes vetëm me një vend, që është Gjermania, e cila, si ne, nuk është e ndryshueshme në direktivat e saj dhe në detyrimet që merr përsipër. Pozicioni Stoyadinovich duket të jetë i sigurt, ai pohoi vetë dy javë më parë se asgjë dhe askush nuk mund t’i marrë atij pushtetin. Tani gjërat janë ndryshe. Tani kriza më intereson, jo aq shumë për shkak të marrëdhënieve tona me Beogradin, të cilat nuk do të ndryshojnë shumë në të ardhmen e afërt, por më tepër në lidhje me Shqipërinë, për të cilën kishim arritur pothuajse një marrëveshje. Gjithsesi, formula e mëposhtme është rënë dakord me Duçen: nëse politika e Stoyadinovich do të mbajë ende, të shkohet përpara me ndarjen e Shqipërisë midis nesh dhe Jugosllavisë, e nëse jo, atëherë vjen pushtimi i Shqipërisë nga ne, pa Jugosllavinë, dhe, nëse është e nevojshme, edhe kundër Jugosllavisë.
6 shkurt 1939
E takova Duçen në Palazzo Venecia. Ai beson se shkarkimi i Stoyadinovich është një grusht shteti i vërtetë nga ana e Regent, i cili donte të parandalonte forcimin e diktaturës fashiste në Jugosllavi. Unë i dhashë Duçes këndvështrimin tim për Shqipërinë: ne duhet të punojmë më shpejt. Ai u pajtua me mua. Ne duhet të fillojmë menjëherë të mobilizojmë forcat tokësore dhe të përqendrojmë forcat ajrore. Ne do të intensifikojmë përgatitjet lokale revolucionare. Data e veprimit: java e Pashkëve.
7 shkurt 1939
Gjatë mbrëmjes takova Duçen dhe kemi folur gjerësisht në lidhje me situatën. I përsërita pikëpamjet e mia mbi nevojën për të vepruar më shpejt në Shqipëri për arsyet e mëposhtme: (1) Jugosllavët tani e dinë se ne jemi duke trajtuar çështjen, dhe thashetheme mund të përhapen; (2) me heqjen e Stoyadinovichit karta jugosllave ka humbur për ne 90 për qind të vlerës së saj, (3) pasi ndërmarrja nuk do të ndërmerret në bashkëpunim me Jugosllavinë, por pa të, dhe ndoshta edhe kundër saj, ne nuk duhet t’i japim kohë asaj për forcimin e politikës së saj diplomatike dhe ushtarake me Francën dhe me Britaninë e Madhe. Me përjashtim të rrethanave të paparashikuara, Duçe ra dakord që data për sulmin të jetë midis 1 dhe 9 prillit. Ndërkohë, unë do të takoj Ribbentropin, dhe ndoshta do t’i jap atij një raport për këtë çështje.
10 shkurt 1939
Një mëri e madhe mbi qëllimin e Gjermanisë për të vënë duart mbi naftën shqiptare. Dëshmia vjen nga një komunikim zyrtar i dërguar nga Attoliko. I telefonova Mackensenit dhe e informova atë se ne e konsiderojmë Shqipërinë si çdo provincë tjetër italiane dhe çdo ndërhyrje gjermane do shkaktojë pakënaqësi të forta në opinionin publik italian. Ky fakt provon gjithashtu se çështja shqiptare do të arrijë pikun në një kohë të shkurtër. Serbët kanë folur. Mbreti Zog është i alarmuar dhe shumë i shqetësuar. Disa lëvizje mund të bëhen për të kundërshtuar aksionet tona.
11 shkurt 1939
Prita von Mackensenin, i cili më dha shpjegimin vijues në lidhje me çështjen e naftës shqiptare. Ata kishin marrë një propozim, por asgjë nuk ishte bërë dhe asgjë nuk do të bëhet. Nxitimi me të cilin është dhënë përgjigjja, ishte një provë e padurimit gjerman për të larguar çdo mosbesimin brenda Boshtit.
14 shkurt 1939
Duçe tha se në lidhje me Shqipërinë, ne duhet të presim dy ngjarje: zgjidhjen e çështjes spanjolle dhe aleancën me Gjermaninë. Ndërkohë, ne duhet të përhapim thashetheme të ndryshme, si oktapodë ne duhet të trazojmë ujërat. Për sa i përket Francës, ai përsëriti se është e dëshirueshme për momentin të presin zhvillimin e ndërmarrjes së Baudouin. Nëse atje nuk ka zhvillime, ne mund të ngremë pyetjen: Do të bëni apo jo biznes? Nëse jo, ne do të përgatitemi për luftë pa vonesë. Ai përsëri më tha se ne jemi në posedim të një arme sekrete, e cila, “edhe pse jo e mrekullueshme, mund, as më pak e as më shumë, të ndikojë në rrjedhën e luftës”.
16 shkurt 1939
Shqipëria është e shqetësuar. Ne kemi marrë një telegram nga atasheu ynë ushtarak në Tiranë, i cili e ka shqetësuar disi Duçen; ai tha se Mbreti Zog donte të urdhëronte mobilizimin e pjesshëm, dhe se Jacomoni ishte larguar me avion për në Romë. Situata nuk është edhe aq dramatike. E kam parë Jacomonin, i cili, në fakt, duket mjaft i qetë. Dje ai takoi Mbretin, i cili, pasi dëgjoi për ankesat tona, tha se ai, gjithashtu, kishte diçka për të thënë. Ai pohoi se në Beograd ishte diskutuar ndarja e Shqipërisë, por ai përmendi disa hollësira, të cilat tregojnë se ai ishte vetëm pjesërisht dhe gabimisht i informuar. Ai gjithashtu përmendi edhe përgatitjen për një revoltë të brendshme, i mbështetur veçanërisht nga refugjatët, një deklaratë e cila ishte plotësisht e rreme. Ai përmendi emrat e shumë njerëzve, të cilët ishin përfshirë, dhe me përjashtim të Koçit, këta emra ishin të pasaktë. Ai konkludoi duke riafirmuar dëshirën e tij për të arritur një mirëkuptim me ne dhe ai dërgoi Jacomonin si përfaqësuesin e tij me kompetenca të plota për të bërë marrëveshjen. Kur ia raportova Duçes me telefon, ai u përgjigj: “Po të kishim nënshkruar tashmë paktin tonë me Berlinin, ne mund të sulmonim menjëherë. Siç qëndrojnë gjërat, ne duhet ta shtyjmë për më vonë”. Pastaj ai konfirmoi udhëzimet që prej dy ditësh ia kisha dërguar Jacomonit, të cilat janë si vijon: Për të mbajtur gjallë shqetësimin popullor, por të mos dështojnë në qetësimin e Mbretit Zog, duke i dhënë atij çdo siguri që ai dëshiron. Për të mbajtur ujërat e trazuara, në mënyrë që synimet tona reale të mos bëhen të njohura.
21 shkurt 1939
Jacomoni referoi mbi situatën shqiptare: Mbreti dhe mbështetësit e tij kanë deklaruar zyrtarisht se ata dëshirojnë të rivendosin marrëdhëniet më të përzemërta me ne, por Jacomoni trembet se kjo mund të jetë një manovër për të fituar kohë që Mbreti të vazhdojë me përpjekjet e tij për të vendosur marrëdhëniet me Fuqitë e tjera. Jacomoni mendon se situata duhet të zgjidhet një herë e mirë. Duçe dhe unë nuk pajtohemi me të. Unë e udhëzova me telegram të rrijë me kujdes edhe për disa kohë, ndërsa ne jemi duke pritur për disa ngjarje ndërkombëtare, që do të na e bëjnë më të lehtë goditjen tonë.
5 mars 1939
Jacomoni na siguroi se rendi është rivendosur në Shqipëri dhe se Mbreti, pasi kishte provuar frikën më të madhe të jetës së tij, shkon në ekstrem duke demonstruar miqësinë e tij për ne. Ai më dërgoi përshëndetjen e tij “vëllazërore”. Fakti është se asnjë nga aktorët nuk ka folur dhe se loja vetëm po shtyhet.

Gazeta Panorama, 05.07.2012