ITER-i do ta zgjidhë problemin e energjisë

Last updated Mar 24, 2014

ITER është shkurtesa për “International Thermonuclear Experimental Reactor” do me thënë “Reaktori ndërkombëtar termonuklear ekperimental”.

Nexhmedin Gerguri

Histeria e shkaktuar nga katastrofa e Fukushimas bëri që shumë vend të vendosin daljen nga energjia bërthamore dhe t’i kthehen kërkimit të formave alternative të prodhimit të energjisë. Por nevojat për energji janë të mëdha, kurse mundësitë dhe kapacitetet për prodhimin e saj nga burimet alternative jomjedisndotëse të vogla. Duket se problemi do të zgjidhet me ndihmën e reaktorit fuzionues bërhamor ITER, i cili po ndërtohet në jug të Francës.

Reaktori fuzionues parashikohet të jetë 360 000 tonë i rëndë, më i lartë se „Harku i triumfit“ i Parisit , do me thënë më i lartë se 50 m, dhe do të përshkohet nga mbi 80 000 km kabllo superpërçuesish.

E tërë kjo pajisje është e nevojshme për të krijuar kushte përafërisht të ngjashme si në diell në Saint-paul-lès-Durance. Aty, nën shtypje të lartë dhe temperaturë ekstremisht të lartë, më të lartë se 100 milionë °C, do me thënë diku rreth dhjetë herë më të lartë se temperatura e diellit, do të vijë deri tek shkrirja e bërthamave të atomit të jonizuar ( si pasojë e temperaturave të larta vie der tek ndarja e elektroneve nga bërthama) të hidrogjenit në bërtahma të heliumit – proces i ngjashëm që ndodhë edhe në yje, pra edhe në diell. Meqenëse në këtë rast masa e përfituar është më e vogël se masa substancës fillestare, diferenca manifestohet përmes lirimit të një sasie të madhe të energjisë. Në tokë e njëjta shtypje si në diell nuk mund të realizohet, por kjo „kompenzohet“ përmes krijimit të një temperature të lartë rreth 100 milionë gradë celzius, e cila mund të arrihet përmes izotopeve të hidrogjenit: deuteriumit dhe tritiumit. Vetëm nën temperaturë të tillë ekstremisht të lartë këto izotope mund ta m
poshtin refuzimin reciprok dhe duke u bashkuar të krijojnë një neutron të ri. Elementi i ri i krijuar ndalet në mbështjellësin e reaktorit dhe krijon nxehtësi.

Por atomi i jonizuar i hidrogjenit, ndryshe i quajtur edhe plazmë, nuk guxon kurrsesi të vijë në kontakt me muret e reaktorit. Përndryshe vie tek ftohja e menjëhershme, gjë që çon në fikjen e reaktorit. Për këtë arsye shkencëtarët planifikojnë të vendosin 42 bobina me superpërçues me qëllim të krijimit të një fushe të fortë magnetike, e cila do t’i mbante të mbledhura këto atome të jonizuara si në brendinë e një gome noti .

Deri më tash mbi 50 herë shkencëtarët i kanë provuar me sukses tipet e reaktorëve të ngjashëm të përmasave shumë më të vogla, të quajtur „Tokamak“ . Prova më e sukseshme ka qenë në vitin 1997 në „Joint European Torus“ në Culham të Britanisë, ku për 7 sekonda u u arrit krijimi i një energjie prej 16 megavatësh. Mirëpo, duke pasur parasysh se vetëm për ngrohjen e reaktorit u deshën 23 megavatë, atëherë rendimenti ishte negativ.

Por, ITER-i synon më shumë: brenda tetë minutash të dhjetëfishojë përfitimin energjinë së përdorur për nxemjen e tij. Kjo do të arrihet falë madhësisë së tij impozante prej 840 metrash kubë, në të cilin një gram plazmë do të bëjë xhirot e saja. Përveç reaktorit edhe pastruesi i mbeturinave të heliumit „Tore Supra“, një makinë tri metra e lartë, e përbërë nga një shumësi kabllosh, gypash dhe bobinash do të luajë rol të rëndësishëm. Përndryshe heliumi i liruar, që mund të krahasohet me hirin që lëshon zjarri, do të mund ta shuante zjarrin brenda reaktorit, thekson drejtori teknik i ITER-it, Remmelt Haange.

Për këtë arsye edhe fushat magnetike janë formësuar ashtu që ta mbledhin helimuin në pjesën e poshtme të „gomës së notimit“ prej nga pompat e vakumit arrijnë t’i thithin mbeturinat. Në rastin e ITER-it, „kova e mbeturinave“ e quajtur „Divertor“ duhet t’iu rezistojë për minuta të tërë temperaturave ekstremisht të larta. Për këtë arsye shkencëtarët duan material nga volframi, shumë rezistent ndaj temperaturave të larta, por edhe i brishtë dhe vështirë i riparueshëm. Testet e para të bëra në Sankt Petersburg kanë dhënë rezultate më të mira sesa që pritej.

Derisa në aspektin teknik punët po ecin mirë, kështu nuk është në aspektin financiar dhe politik. Bashkimi Evropian nuk investon më shumë se 6.6 miliardë euro nga 2.7 të premtuara fillimisht. Vendet e veçanta, pjesëmarrëse në projekt, BE-ja, SHBA-ja, Kina, India, Rusia, Japonia dhe Koreja Jugore shikojnë në radhë të parë interesat e tyre e jo interesin e përbashkët. E vonesat kushtojnë para, të cilat ITER-i duket se i mungojnë.

I pyetur për avaritë dhe rreziqet e mundshme, si ato të çernobilit dhe Fukshimas, që mund të ndodhin në ITER, fizikani gjerman Thomas Klinger, udhëheqës i Institutit për fuzionim bërthamor në Greifswald, thotë se zjarri fuzionues është si zjarri i një qiriu. Nëse shtyp gabimisht ndonjë sustë, ai thjesht shuhet. Nuk vie deri tek ndonjë reakcion i mundimshëm zinxhiror. Edhe nxemja në mure – që aktivizohet në mënyrë nukleare – nuk arrin që në distancë të caktuar të shkaktojë shkrirjen e ndonjë gjëje. Pra, diçka e ngjashme si në Fukushima nuk mund të ndodhë, është decidiiv ai .

Pse fuzioni?

Dy substancat djegëse bazë (deuteriumi dhe litiumi) ekzistojnë me bollëk dhe gjenden pothuajse kudo në botë
« Hiri » që lirohet nga kjo djegie është heliumi, i cli nuk është radioaktiv
Materja djegëse intermediare tritiumi fitohet nga litiumi në mbështjellësin e reaktorit. Me këtë bie domosdoshmëria e transportit të materialit radioaktiv për nevojat e funksionimit të reaktorit
Termocentralet me fuzionim bërthamor janë inherente në aspektine sigurisë do me thënë përjashtohen avaritë zinxhirore në rast se vie deri tek ndonjë prishje apo gabim në përdorim
Mbeturinat nga djegia në reaktor nuk do të jenë ngarkesë për gjeneratat që vijnë
Krijimi i energjisë fuzionuese nuk shkakton prodhimin e gazrave serrë
Fuzioni ofron burim të sigurtë për furnizim me energji si për industrinë , ashtu edhe për amvisërinë

energjia.al 20.03.2014