Sektori minerar: I dobët, por jo i mundur

Last updated Dec 12, 2016

Viti 2016 solli rënien më të madhe që ka pësuar ndonjëherë industria e minierave në dekadën e fundit. Çmimet e ulëta në tregjet ndërkombëtare prekën edhe kompanitë në Shqipëri. 31 miniera u mbyllën, ndërsa qeveria është duke ulur taksat për ta shpëtuar këtë industri…

Nga Ola Xama

27 miliardë dollarë vlerësohet të jetë humbja që pësoi industria e minierave në mbarë botën, në 6 muajt e parë të këtij viti. Vlera e aksioneve për këtë sektor ra me 37%, në disa raste çmimi i mineraleve arriti në minimumet historike. Borxhi i lartë i kompanive ka detyruar disa prej tyre të falimentojnë dhe të nxjerrin në shitje asetet për të paguar punëtorët, ndërsa lufta për të ulur shpenzimet, duke shkurtuar vendet e punës, vazhdon. 40 kompanitë më të mëdha të minierave në botë arritën vlerën më të ulët të aksioneve të tyre, duke shënuar një rekord të ri botëror. Humbja në tregun e aksioneve kaloi vlerën e 400 milionë dollarëve, duke fshirë të gjitha fitimet e bëra gjatë kohës së lulëzimit të kësaj industrie.

Kjo ishte vlera më e ulët që kompanitë prekën në tregun e kapitaleve që prej vitit 2004, por kësaj here, humbja ishte më e dhimbshme. Në vitin 2015, investitorët e minierave kërkonin të rimerrnin veten pas tronditjes që pësuan çmimet dhe fitimet e tyre në krizën financiare botërore të 2008-s, e cila zgjati për ta deri në vitin 2011. Në klasifikimin që i ka bërë kompania audituese Price Water House Cooper 40 kompanive më të mëdha botërore, rezulton se në 2015-n, vlera e aksioneve të tyre është sa 1/3 e kohës së krizës ekonomike. Pas rënies të aktivitetit të tyre nga kriza, kompanitë rritën shpenzimet me shpresën për të rritur prodhimin e fitimin, por rënia e kërkesës bëri që çmimet të shkojnë në fund. Vetëm 9 prej 40 kompanive më të më mëdha në botë rezultuan me rritje të aksioneve në bursa. Nga këto, 4 kompani ishin të prodhimit të arit, duke reflektuar direkt performancën e mirë të çmimit të tij në tregjet ndërkombëtare.
2015-a ishte një vit pasues për rënien e çmimit të mineraleve. Mesatarisht, të gjithë çmimet e burimeve që nxirren nga nëntoka pësuan një goditje më të madhe, edhe se gjatë 2014-s. Performancën më të dobët e kishte nikeli, çmimi i tij u ul në tregjet globale me 41%, ndërsa hekuri ishte i dyti, duke ulur çmimin me 40%. Ari pësoi rënie modeste, në nivelet 145 në 2015-n, por mori sërish veten në tremujorin e parë të këtij viti.

(Klikoni mbi tabelë për ta hapur)

Gjatë krizës globale, likuiditeti i kompanive të sektorit minerar ra shpejt dhe zgjidhja që ata gjetën ishte një plan i shpejtë për të rritur investimin në kohën që çmimet ishin të leverdishme. Borxhi i lirë u gjet për të financuar programet e investimit. Rënia e çmimeve sot ka bërë që jo të gjitha kompanitë të jenë të afta për të paguar detyrimet që kanë. Si pasojë e kësaj, tashmë problemi kryesor i aksionerëve të minierave është zgjidhja e situatës së huave. Në vitin 2015-n, borxhi total i sektorit të minierave u rrit me 3% duke kapur vlerën e 10 miliardë dollarëve. Kreditë afatshkurtra nga ana tjetër, të cilat kërkojnë shlyerjen brenda 12 muajve, janë rritur me 9%.

Përse u godit sektori minerar

Por çfarë ndikoi në rëniet kolosale dhe të menjëhershme të këtij sektori, i cili ishte një nga më premtuesit për investitorët? Përgjigjja që kushdo mund të japë në këto vite është e njëjtë për të gjithë degët dhe goditjet që merr ekonomia: rënia e kërkesës.
Kina, një nga vendet të cilat sot ka peshën më të madhe në industrinë nxjerrëse, sot po orienton ekonominë e saj mbi një bazë më afatgjatë të cilat bazohen mbi modelin e konsumatorit dhe shërbimet. Në një ekonomi globale, të gjitha rrugët mesa duket të çojnë në Kinë. Përpara një dekade, ekonomia e Kinës pati një rritje me shifra galopante, deri në 10% në një vit, çka solli një shtim të kërkesës konsumatore për materiale të ndryshme, specifikisht ato që kanë të bëjnë me ndërtimin. Minierat në mbarë botën hapën galeri të reja për të përmbushur kërkesën që vinte nga një popullatë me numrin më të lartë në botë. Zhvillimi i shpejtë i ekonomisë kineze krijoi një “super cikël” në çmime, të cilat u rritën po aq shpejt. Sot, rritja ekonomike e saj është moderuar në 6.5% në vit dhe orientimet e ekonomisë nuk janë bazike në apartamente, zyra, godina etj., por në rritjen e cilësisë dhe llojeve të shërbimeve.
Një tjetër arsye për rënien e çmimeve është edhe mbiprodhimi i mineraleve. Rënia e kërkesës nga Kina solli një sasi më të madhe të metaleve në treg, gjë e cila automatikisht bëri që aksionerët të ulnin çmimin. Çmimi i hekurit, i cili ishte metali kryesor që importonte Kina, ra me 40 dollarë për ton, vlera më e ulët që nga 2008-a.
Argument tjetër është edhe rritja e shpenzimeve, të cilat jo detyrimisht duhen bërë për shkak të koniunkturës së tregut. Nëse shumë kompani mund të ndërpresin për një periudhë prodhimin, sektori i minierave, ndryshe nga shumë të tjerë, nuk mund të pushojë prodhimin për një periudhë dhe të nisë rihapjen pas ngritjes së çmimit. Duhen disa muaj për të vënë minierën në punë dhe për të nxjerrë metalin të përpunuar. Gjendja e konservimit të tyre po ashtu kërkon shpenzime në mirëmbajtje dhe paga punëtorësh.

Minierat në Shqipëri

31 miniera në Shqipëri, sot janë në gjendje konservimi. Rënien më të madhe si pasojë e koniunkturës së tregut e patën ato të bakrit, të cilat kanë ndërprerë prodhimin e po ashtu edhe ato të nikelit dhe hekurit kanë ndërprerë kërkimin. Industria minerale ka pasur performancën më të ulët edhe në sektorin e eksporteve për gjatë këtij viti. Eksportet e grupit minerale dhe lëndë djegëse pësuan rënie në vlerën e 30 milionë dollarëve në shtator të këtij viti, krahasuar me një vit më parë. Ndërsa për të gjithë periudhën janar – shtator 2016, eksportet pësuan një rënie në vlerë prej 200 milionë dollarësh.

Në bazë të anketës strukturore të ndërmarrjeve, të publikuar nga Instituti i Statistikave, vërehet një rënie e shitjeve neto për bizneset e industrisë nxjerrëse me 25% dhe një përgjysmim i vlerës së investimit.
Pavarësisht kësaj situate, me tregun e minierave në Shqipëri, 4 kompanitë VIP të këtij sektori vijojnë të sigurojnë të ardhura të mira. Fitimi për dy prej tyre rezulton me rritje për vitin 2015, ndërsa për dy bizneset e tjerë ka rënie të fitimit, por jo në nivele të mëdha.
ALBchrome, pjesë e grupit Balfin, ka fituar 5.5 milionë dollarë nga 2.9 që mori në vitin 2014. Përgjysmim të fitimit pati fabrika e pasurimit të kromit në Bulqizë. Nga 120 mijë dollarë fitim, në 2015-n fitoi 71 mijë dollarë, ndërsa Euro Trade Mineral ka fituar 1.1 milionë dollarë nga 1.6 mln që kishte përfituar në vitin 2014. Të gjitha kompanitë raportojnë një rënie të gjendjes së likuiditetit të tyre, dhe pjesa më e madhe ka rritur detyrimet.

Masat e qeverisë

Rishikimi i nivelit të rentës minerare në vjeshtë të vitit 2013 rezultoi një lajm shqetësues për këtë industri. Çështja e përdorur edhe politikisht solli menjëherë në Kuvend ligjin për rishikimin e nivelit të rentës minerare që duhet të paguanin kompanitë nxjerrëse. Pavarësisht kundërshtimeve nga grupet e interesit, renta u dyfishua për pjesën më të madhe të kompanive që punonin me minierat. Por performanca e dobët e këtij sektori ka detyruar qeverinë që të rishohë dhe një herë taksat për këtë degë të ekonomisë. Tentativat filluan që në muajin qershor, por Ministria e Financave vendosi që këto ndryshime të hyjnë në fuqi në janar të vitit 2017. Industria e përpunimit të mineraleve metalore do të përfitojë një përgjysmim të rentës nga 6% në 3% të çmimit të shitjes së tij në eksport, duke pasur si referencë çmimin në tregjet ndërkombëtare të mineralit të papërpunuar. Ulje të rentës ka edhe për bitumin dhe materialet e ndërtimit, ndërsa gurët e çmuar, nafta dhe gazi nuk do të kenë ndryshim të pagesave që bëjnë për taksën që i paguajnë pushtetit vendor.

Revista Monitor, 12.12.2016

(Klikoni mbi tabelë për ta hapur)